Marjan Minnesma

In a groundbreaking victory, Marjan Minnesma leveraged public input and a unique legal strategy to secure a successful ruling against the Dutch government, requiring it to enact specific preventive measures against climate change. In December 2019, the Dutch Supreme Court ruled that the government had a legal obligation to protect its citizens from climate change and ordered it, by the end of 2020, to slash greenhouse gas emissions by 25% below 1990 levels. The Netherlands' Supreme Court decision marks the first time that citizens succeeded in holding their government accountable for its failure to protect them from climate change.

In een baanbrekende overwinning maakte Marjan Minnesma gebruik van publieke inbreng en een unieke juridische strategie om een succesvolle uitspraak tegen de Nederlandse regering veilig te stellen, waarbij deze werd verplicht om specifieke preventieve maatregelen tegen klimaatverandering te nemen. In december 2019 oordeelde het Hooggerechtshof dat de overheid een wettelijke verplichting had om haar burgers tegen klimaatverandering te beschermen en beval haar eind 2020 om de uitstoot van broeikasgassen met 25% te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990. De uitspraak van het Hooggerechtshof markeerde de eerste keer dat burgers erin slaagden hun overheid verantwoordelijk te houden voor haar falen om hen tegen klimaatverandering te beschermen.

Een wereldwijde crisis met lokale hefbomen

De uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteiten veroorzaakt een ongekende en toenemende klimaatverandering in elke regio van de planeet. Experts voorspellen een wereldwijde temperatuurstijging van 1,5ºC in de komende 20 jaar. In schril contrast met het milieuvervorderde imago van fietsen, windmolens, tulpen, weelderige landbouwgrond en landbouwexport, is Nederland in feite een industriële grootmacht en grote vervuiler.

Het laaggelegen land is sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen, waarbij 89% van de energie is opgewekt door steenkool en aardgas; alleen al in 2015 en 2016 kwamen drie nieuwe kolencentrales online. Nederland was tot voor kort de op één na grootste producent en exporteur van aardgas in Europa en de kusthub van Rotterdam is de grootste petrochemische haven van Europa.

Ondertussen, met één derde van Nederland onder de zeespiegel, is 50% van het land bijzonder kwetsbaar voor de effecten van klimaatverandering. Met name zijn snel stijgende zeespiegels en rivieren die gevoelig zijn voor overstromingen een probleem. Het land heeft een geavanceerd systeem van dijken, pompen en stormbarrières ontwikkeld om water op afstand te houden, maar bepaalde kustgebieden zinken al 0,8 cm per jaar. In 2016 meldde de Nederlandse Milieumaatschappij dat overstromingsschade aan gebouwen en infrastructuur het land in 2050 ruim € 20 miljard zou kunnen kosten. In 1952 doodde een verwoestende overstroming bijna 2.000 mensen; in juni 2021 veroorzaakten overstromingen € 430 miljoen aan schade.

Een vastberaden vijand van klimaatinactiviteit

Marjan Minnesma, 55, is geboren en getogen in een klein stadje buiten Amsterdam met een sterk gevoel voor haar kracht als onafhankelijke vrouw en denker. Haar carrière nam haar mee op een reis van natuurkunde, bedrijfskunde en het bedrijfsleven (inclusief het schrijven van haar proefschrift bij Shell) naar internationaal recht, filosofie, de academische wereld en uiteindelijk fulltime milieuwerk. Voordat ze Urgenda in 2007 oprichtte, was ze directeur van het Institute of Transitions waar ze fulltime aan innovatieve oplossingen voor klimaatverandering heeft gewerkt.

Klimaatverantwoording, één voor één natie

In 2010 hebben alle EU-lidstaten doelstellingen aangenomen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Naarmate de tijd verstreek en de Nederlandse regering haar toezeggingen bleef negeren, formuleerde Marjan een plan om de regering ter verantwoording te roepen. Mede geïnspireerd door Revolution Justified, geschreven door Roger Cox, betoogde ze dat de overheid Nederlandse burgers in gevaar bracht vanwege haar passiviteit op het gebied van klimaatverandering, en dat ze een wettelijke verplichting heeft, namelijk “zorgplicht”, om hen te beschermen. Het voorgestelde rechtsmiddel was een rechterlijke tussenkomst om actie van de Nederlandse regering af te dwingen.

In november 2012 hield Marjan een seminar voor uitgenodigde functionarissen en journalisten in de buurt van het Nederlandse parlement. Ze had tevergeefs gehoopt dat wetgevers naar het parlement terug zouden keren en actie tegen klimaatverandering zouden eisen. Ze volgde met een brief aan de regering waarin ze tegen 2020 een reductie van 40% van de broeikasgassen eiste. De regering antwoordde dat ze geen “koploper” in de aanpak van klimaatverandering wilde zijn.

Gefrustreerd door de passiviteit van de overheid, spande Urgenda in november 2013 een rechtszaak aan tegen de regering waarin de eis voor een reductie van 40% van broeikasgassen in 2020, of minimaal een vermindering van 25% ten opzichte van het niveau van 1990, werd herhaald. Velen vonden de zaak extreem, met weinig kans op succes.

Naarmate de rechtszaak vorderde, wist Marjan dat ze het publiek bij haar inspanningen moest betrekken. Ze pionierde met ‘crowd pleading’, een hybride van crowdfunding en burgerwetenschap, en vroeg Nederlandse burgers om argumenten te vinden in vergelijkbare rechtszaken over de hele wereld. Vervolgens nodigde ze het publiek uit om te helpen de zaak op te bouwen en redenen voor te leggen waarom burgers het recht hebben om tegen klimaatverandering te worden beschermd. Uiteindelijk sloten 886 personen zich aan als mede-eisers, waaronder een 5-jarige jongen.

In juni 2015 behaalde Urgenda een belangrijke overwinning toen de Haagse rechtbank oordeelde dat de Nederlandse overheid haar zorgplicht had geschonden door geen maatregelen te nemen om haar burgers tegen klimaatverandering te beschermen. Een spontane internationale campagne (genaamd “Do not appeal”) drong er bij de Nederlandse regering op aan om het besluit te accepteren. In plaats daarvan ging de regering in september 2015 29 keer in beroep.

Ondertussen bleef Marjan op maatschappelijk draagvlak aan emissiereducties werken, bezocht ze kleine steden in heel Nederland en gaf ze meer dan 200 toespraken over tastbare klimaatoplossingen.

In oktober 2018 behaalde Urgenda opnieuw een overwinning toen de rechtbank de uitspraak van juni 2015 bevestigde, alle 29 beroepen verwierp en verklaarde dat de overheid op grond van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ook een wettelijke verplichting had om haar burgers te beschermen. De regering ging echter opnieuw in beroep tegen de beslissing en de zaak ging naar het Hooggerechtshof.

Urgenda heeft samen met meer dan 800 Nederlandse NGO’s en bedrijven gewerkt, waaronder papierfabrikanten en boeren, om meer dan 54 concrete maatregelen te publiceren die de overheid zou kunnen gebruiken om broeikasgassen met 25% te verminderen. Maatregelen omvatten het verlagen van snelheidslimieten van 80 naar 60 mph, subsidies om de veestapel te verminderen, duurzamere bosbeheerpraktijken en subsidies voor zonne-energie op daken en thuisisolatie.

Ten slotte heeft de gedurfde juridische strategie van Marjan in december 2019 zijn vruchten afgeworpen: het Hooggerechtshof verstrekte een buitengewone uitspraak die de beslissingen van de lagere rechtbanken handhaaft en de regering dwingt om de uitstoot tegen het einde van 2020 met 25% te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990. Michael Gerrard, directeur van het Sabin Center for Climate Change Law van Columbia University noemt de uitspraak “de sterkste beslissing die een rechtbank ooit genomen heeft ten opzichte van klimaatverandering, en de enige die daadwerkelijk heeft bevolen de uitstoot van broeikasgassen te verminderen op basis van constitutionele gronden.”

Marjans activisme schiep een onomkeerbaar precedent. Haar leiderschap toonde aan dat regeringen kunnen worden gedwongen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en dat burgers een wettelijk recht hebben om te worden beschermd tegen de bijdragen van hun overheid aan klimaatverandering. De uitspraak heeft ook grote gevolgen voor regeringen over de hele wereld, waarvan velen ver op hun klimaatbeloften achterlopen. Geïnspireerd door het werk van Marjan, maken activisten in België, Frankrijk, Ierland, Duitsland, Groot-Brittannië, Zwitserland, Noorwegen en Nieuw-Zeeland soortgelijke standpunten, nu met een model voor de overwinning.